 |
| (foto: wikipedia) |
Fatuk, iha memoria espesial ba Atabae Ana sira, fatin lubuk iha Atabae hanaran komesa ho lian HATU (fatuk), tuir mai temi dadauk fatin balun, no husik hela balun tuir mai atu kompleta liu tan. Deskripsaun ba fatin hirak ne'e hanesan kuinesementu personal deit, la baseia ba survey ka estudu ruma, karik loke dalan atu halo iha tempu tuir mai.
Hatu Liu Rai: fatin liu rai tur ba, hafoin halo viajen dook, hatu liu rai laos iha suco ida deit, maibe iha suco ida-idak iha rai pedasuk oan ida hanaran, Hatu Liu Rai. Ida ne'e hatudu katak tempu uluk Liu Rai sira la'o ain deit visita reinu ka povu sira iha fatin-fatin. Uluk kala la'o ain deit, sorte diak kala sa'e netik kuda, maibe la hamenus espiritu Liu Rai sira atu hakbesik-an ba povu sira. Hatu Liu Rai, sai fatin lulik, atu hakat liu tenke husu lisensa.
Hatu Besi: Fatuk boot ida iha suco Atabae, no mos naran klan ka uma lulik ida iha suco refere. Fatuk ne'e hamriik metin besik abat Biatua no bele hateke ba abat Rae Metam, abat Abri'o, besik mos ba Hatu Bui Cari. Ai horis, bee mota ki'ik iha fatuk ne'e hun, halo kmanek no buras, fo moris ba animal fuik sira. Bai-bain, fatuk ida ne'e mos kuinesidu ho naran Hatu Lakatami katak bainhira ita hakilar, ka hananu besik iha fatuk ne'e, ita nia lian sei baku fila mai ita ka hanesan ema ruma hakilar hatan ita ho lian hanesan.
Hatu Rae: Rai pedasuk oan ida, iha klean ba entre Helesu Lau no Gagaplau, besik ba abat Sakalilo, iha Gou Mnaru nia sorin ba. Fatuk ida ne'e mai husi rai, bele rahun sai hanesan rai, tanba ne'e hanaran Hatu Rae. Duut matak, ai horis no mota ki'ik haleu Hatu Rae, fatin krau no kuda nia han fatin.
Hatu Api ka habadak Hatapi: Fatin oan ida iha kedas foho Gagaplau nia hun. Uluk la iha iskeru, ahi kose, no gas. Avo sira uza fatuk baku ba fatuk ho duut maran ka buat fulun maran ruma atu pabrika ahi. Fatuk atu pabrika ahi ne'e iha duni fatin ida ne'e. Katuas sira matenek fihir no hili fatuk ne'e. Husi fatin ida ne'e bele hateke ba Faturase, Rairobo no fatin seluk.
Hatu Mia: Abat oan ida ho bee matan moris. Ai horis hanesan Bua, Ai kiar, Haas, halo furak fatin oan ne'e. Bai-bain povu sira ne'ebe hela besik, ba haris iha fatin ida ne'e, kuru bee no fo hemu animal sira.
Hatu Bouk: Refere ba fatuk kabuar ida hanesan manu tolun iha Atabae postu tuan. Fatuk ne'e la boot, hamriik iha rai tetuk oan ida, ho aas la to'o metru rua. Tempu uluk tuir istoria katak, tasi sa'e nakonu, fatuk ne'e roo ida mak nakfilak ba fatuk bainhira tasi maran, ema fiar katak osan mean iha fatuk ne'e nia laran. Atu prova katak fatuk ne'e mai husi roo, no tasi sa'e duni, bele hatudu ho fatuk tasi ruin iha Nasinaru nia hun.
Hatu Belak: Ida ne'e knua ida, sei hola parte ba suco Atabae, hatuur entre postu tuan Atabae no mota Bebai parte Madebau nian. Karik iha knua ne'e fatuk belak barak, persija survey oan ida atu hatudu faktus.
Hatu Bui Cari: Dalaruma Timor oan barak la kuinese Hatu Bui Cari, maibe malae-Portugues tempu uluk, kuinese momos fatin ida ne'e. Fatin historiku ba heroi Francisco Duarte 'Arbiru tuir versaun malae nian, no mos fatin liberdade ba povu Atabae liu husi Avo Kapir Bia Banas ne'ebe ho aten berani tebes, habadak no hakotu vida moris kolonialismu 'Arbiru'. fatin ne'e iha suco Atabae. Maske agora ai laran fuik, animal fuik mak sai nain, maibe nia istoria sei hakerek nanis no hatutan husi jerasaun ba jerasaun.
Hatu Sarkoko: Ne'e fatin lulik. Manu Sarkoko, katak manu lulik ida, bele hetan deit iha fatuk Sarkoko. Maibe laos ema hotu-hotu bele hare manu Sarkoko. Tuir istoria katak manu Sarkoko bele fo oan mos ba ema (?), seidauk iha prova ruma atu hatudu faktus. Maibe istoria ne'e forma ema nia hanoin no mentalidade, fiar katak fatin ne'e lulik. Fatuk boot hatuur iha suco Rairobo, entre Faturase no Gerolete.
Hatu Rase: Kuinesidu ho naran Hatu Rase Lau, fatuk boot ida hatuur besik ba kampu Haturase, suco Rairobo. Animal fuik moris hakmatek iha fatuk ida ne'e. Maibe dala ruma ema halo animal sira moris la hakmatek. Fatuk ne'e iha nia istoria rasik, persija estudu oan ruma atu buka hatene.
Hatu Molin: Atabae Ana hotu hatene Hatu Molin, dala ruma mos temi Hatu Lagun. Fatuk boot no mos tuir fiar katak lulik, hatuur iha tasi klaran besik ba tasi ibun Erkina nian. Iha istoria barak kona ba fatuk lulik ida ne'e, persija estudu oan ruma ho ema katuas sira atu buka hatene istoria lolos nian.
Husi: Bere Buti
Fin de Semana, Masaka - Africa Leste
No comments:
Post a Comment